Kobiety w okresie menopauzy to druga grupa – po pacjentkach do 35. roku życia (1) – najbardziej narażona na infekcje dróg moczowych.

Zakażenia układu moczowego uchodzą za dolegliwość stricte kobiecą. Sprzyja im żeńska budowa anatomiczna: krótka cewka moczowa oraz bliskość dróg rodnych i odbytu, gdzie naturalnie występuje Escherichia coli. To ta bakteria, która odpowiada za większość infekcji pęcherza. Jej objawy – parcie na pęcherz, ból, uczucie pieczenia, swędzenia. Szacuje się, że ZUM doświadczy ponad 50% kobiet ciągu życia (2) z czego połowa doświadcza nawrotu w ciągu 6-12 miesięcy. Za najbardziej narażone na infekcje są dziewczyny aktywne seksualnie, kobiety w ciąży i okresie okołoporodo-wym. Jak jednak pokazują badania, ZUM jest bardzo częstą przypadłością także w czasie menopauzy. Uważa się, że problem ten dotyka ok. 30–50% kobiet po 50. roku życia (3).

Menopauza, co się wtedy dzieje?

Menopauza, dosłownie: ostatnia miesiączka (gr. meno – miesiąc i pausis – zatrzymanie) to czas zmian w życiu każdej kobiety. Wtedy dochodzi do naturalnego ustania czynności jajników, i w konsekwencji zmniejsza się stężenie hormonów płciowych, estrogenów i progesteronu. Przez typowe objawy menopauzalne obniża się komfort życia. Cała grupa zmian dotyka także miejsc intymnych. Od 2013 roku zmiany te mają nawet swoją nazwę: Menopauzalny Zespół Moczowo-Płciowy (GSM), jak zaproponowały amerykańskie stowarzyszenia (International Society for the Study of Women’s Sexual Health i The North American Menopause Society) (4). Do objawów GSM należy osłabienie mięśni dna miednicy, przez co może dojść do obniżenia się pęcherza, czy pogorszenie elastyczności zwieracza cewki moczowej. Inne stają się okolice pochwy: wskutek spadku estrogenów jej błony śluzowe cienieją i są podatne na podrażnienia, przemianie ulegają wargi sromowe większe (5). Zmienia się też naturalna flora bakteryjna chroniąca miejsca intymne przed kolonizacją drobnoustrojów chorobotwórczych. Opisane zmiany stanowią poważny problem, gdyż objawy GSM odczuwa u 40–54% kobiet po menopauzie.

Menopauza a ZUM. Sześć czynników, które podnoszą ryzyko infekcji

Wszystkie te zmiany znacznie podnoszą ryzyko wywiązania się zakażeń układu moczowego. Bakterie E. coli mają wręcz idealne warunki do namnażania się, a to one są najczęstszą przyczyną ZUM (6).
O ile nie są groźne tam, gdzie bytują naturalnie (w okolicy odbytu), to migrując w stronę cewki i zwiększając swoją liczebność stają się niebezpieczne. Na szczęście pozbycie się ich nie jest trudne, są preparaty (np. na bazie D-mannozy) (7), które usprawniają wypłukiwanie ich z organizmu wraz z moczem.

Po drugie – zmiany w obrębie cewki moczowej i pęcherza, które często prowadzą do nietrzymania moczu. Nawet niewielka jego ilość znajdująca się na bieliźnie staje się pożywką dla drobnoustrojów. Ich mnożeniu się sprzyja też kłopot z dokładnym opróżnianiem pęcherza, do czego przyczynia się obniżenie się przedniej ściany pochwy. Nietrzymanie moczu można niwelować z pomocą specjalistów za pomocą zabiegów czy ćwiczeń mięśni dna miednicy. Mając skłonności do ZUM musimy zwracać na to uwagę i warto też stosować profilaktykę chociażby w postaci d-mannozy (7).

Po trzecie: ważnym ogniskiem zapalnym jest też pochwa. Gdy wskutek zmian hormonalnych spada jej nawilżenie, staje się podatna na podrażnienia i wywiązanie się infekcji (8). Łatwo może być kolonizowana przez bakterie, np. wspomniane szczepy E. coli. Ryzyko rośnie, jeśli często dochodzi do kontaktów seksualnych, nosimy mokrą czy ciasną bieliznę. Dla poprawy kondycji pochwy stosuje się preparaty z estrogenami (9) lub kwasem hialuronowym (10), odpowiednie probiotyki jak i również można rozważać zabiegi z zakresu ginekologii estetycznej.

Po czwarte: zmiany zanikowe w obrębie warg sromowych. Ich rola jest niedoceniana, a pełnią ważną funkcję strażnika, pierwszej bariery chroniącej wewnętrzne narządy płciowe przed urazami i dostępem patogenów. W okresie menopauzy wargi sromowe większe maleją i stają się bardziej płaskie. Ich stan można poprawiać za pomocą zabiegów z zakresu ginekologii estetycznej.

Po piąte: czynnikiem podnoszącym ryzyko ZUM jest też wspomniana zmiana flory bakteryjnej. Po 50. roku życia spada populacja pałeczek kwasu mlekowego, które dotąd pilnowały odpowiednio kwaśnego środowiska pochwy (u młodej i zdrowej dziewczyny waha się ono w granicach 3,7-4,2 pH). Gdy w okresie menopauzy pH podnosi się, gorzej działają naturalne bariery śluzówkowe, które zapobiegają szerzeniu się infekcji. Gdy już dochodzi do zakażenia rozchodzi się ono jak pożar i rozprzestrzenia także na układ moczowy. Dobrym pomysłem na wsparcie mikrobiomu miejsc intymnych jest przyjmowanie probiotycznych szczepów z grupy Lactobacillus (11).

Jest jeszcze szósty czynnik, który odpowiada za wywiązywanie się zakażeń, ich nawroty i ryzyko powikłań: cukrzyca (12). Wysoki poziom cukru w krwi oraz jego obecność w moczu sprzyja rozwojowi ZUM. Cukrzyca po menopauzie zwiększa ryzyko ZUM nawet dwukrotnie (13). Choroba ta roz-wija się przez lata niewłaściwego stylu życia i często ujawnia się po 50-tce, bywa, że przypadkiem, gdy
pacjentki zaczynają badać się z powodu dokuczliwych objawów menopauzy. Cukrzyca jako grupa chorób metabolicznych bezwzględnie wymaga leczenia i odpowiedniej diety.

Piśmiennictwo

1. Hryniewicz W., Holecki M. (red.). Rekomendacje diagnostyki, terapii i profilaktyki zakażeń układu moczowego u dorosłych. Wydawnictwo sfinansowane ze środków będących w dyspozycji Ministra Zdrowia w ramach programu zdrowotnego pn.: „Narodowy Program Ochrony Antybiotyków na lata 2011–2015”. Warszawa 2015;

2. Griebling TL. Urologic diseases in America project: trends in resource use for urinary tract in-fections in women. J Urol 2005;

3. Rumianowski B. Brodowska A., Karakiewicz B., Grochans E., Ryterska K., Laszczyńska M. Czynniki środowiskowe wpływające na wiek wystąpienia naturalnej menopauzy u kobiet;

4. Santoro N, Lin I, Menopauzalny zespół moczowo-płciowy – zbyt rzadko rozpoznawany i leczony, Ginekologia po Dyplomie, 2019;

5. Stachowiak G, i wsp. Atrofia narządów moczowo-płciowych u kobiet po menopauzie. Przegląd Menopauzalny 2003; 5:48–51

6. Holecki M., Chudek J. Standardy leczenia zakażeń układu moczowego. Med Dypl. 2016;

7. Domenici L., et al., D-mannose: a promising support for acute urinary tract infections in wom-en;

8. Rahn DD., Carberry C., Sanses TV, et al. Vaginal estrogen for genitourinary syndrome of me-nopause: a systematic review. Obstet Gynecol. 2014;

9. Skrzypulec-Plinta V i wsp. Zdrowa pochwa w okresie menopauzy – czy tylko estrogeny? Przegląd Menopauzalny 2013; 1: 40–42;

10. Ibarra Vilar P. Menopauzalny zespół moczowo-płciowy – przegląd danych. https://www.mp.pl/ginekologia/wytyczne/inne/206720,menopauzalny-zespol-moczowo-plciowy-przeglad-da-nych#:~:text=Mianem%20menopauzalnego%20zespo%C5%82u%20moczowo%2Dp%C5%82ciowe-go,stanu%20hipoestrogenizmu%20b%C4%99d%C4%85cego%20konsekwencj%C4%85%20menopauzy1. (2022.11.10);

11. Peterek J. Ekosystem pochwy. Med Wieku Rozwojowego 2002; VI, 3 Supp. 1;

12. Boyko EJ., Fihn SD., Scholes D. i wsp. Diabetes and the risk of acute urinary tract infec-tion among postmenopausal women. Diabetes Care 2002;

13. Czajkowski K i wsp. Zakażenie dróg moczowych u kobiet. Lekarz POZ 2021; 2:103-112.