Zakażenia układu moczowego należą do najczęstszych przyczyn poszukiwania pomocy lekarskiej, czy porady farmaceuty. Problem ten najczęściej dotyczy kobiet.. Do najważniejszych czynników ryzyka rozwoju infekcji pęcherza moczowego należy współżycie płciowe oraz zmiany hormonalne po menopauzie. Większość kobiet jest w staniesamodzielnie rozpoznać problem, jednak podjęcie odpowiedniego leczenia, czy ustalenie skutecznych metod profilaktycznych, może stanowić problem wymagający konsultacji z profesjonalistą medycznym.
Czym jest zapalenie pęcherza moczowego?
Zapalenie pęcherza moczowego to zespół objawów chorobowych ze strony dolnych dróg moczowych oraz ogólnych, związany z obecnością bakterii w moczu. Za zakażenia układu moczowego w ponad 90% przypadków odpowiada bakteria E. coli.
Standardowo drogi moczowe są jałowe. Bakterie mogą wstępować do pęcherza moczowego z przedsionka pochwy. Sprzyjają temu zmiany, do których dochodzi w pochwie po menopauzie, między innymi zmiana odczynu, zmiana fizjologicznej flory bakteryjnej, czy zmiana jakości błony śluzowej. Niezależnie od statusu hormonalnego, sprzyja temu również aktywność seksualna, szczególnie w razie stosowania środków plemnikobójczych, czy przy zmianie partnera. Znaczna część kobiet epizody zapalenia pęcherza moczowego wiąże z kąpielami w basenach, czy wizytami na pływalni.
Wakacje to okres gdy częściej korzystamy z kąpieli, urlopy sprzyjają również wzmożonej aktywności seksualnej. W efekcie jest to również okres, w którym obserwuje się więcej przypadków infekcji pęcherza moczowego. Wybierając się na wakacje i kompletując apteczkę warto więc wziąć pod uwagę również ryzyko problemów z układem moczowym i odpowiednio się zabezpieczyć.
Jak rozpoznać zakażenie układu moczowego?
Objawy zapalenia pęcherza moczowego są dość typowe, dzięki czemu prawidłowe rozpoznanie choroby zazwyczaj nie stanowi problemu diagnostycznego i nie wymaga wykonywania żadnych dodatkowych badań. Do objawów chorobowych należą: częste oddawanie moczu (częstomocz), stałe uczucie parcia na pęcherz moczowy, ból podbrzusza, kłopoty z utrzymywaniem moczu związane z występowaniem nagłej i bardzo silnej potrzeby oddania moczu (parcia naglące), pieczenie i/lub ból w cewce moczowej podczas mikcji. Czasem można obserwować obecność krwi w moczu, jak i współwystępowanie objawów ogólnych, takich jak stan podgorączkowy, uczucie rozbicia lub osłabienie.
Typowo współwystępuje kilka objawów, a obecność wyłącznie jednego objawu z wymienionych powyżej może sugerować przyczynę inną niż zakażenie. W sytuacjach niepewnych warto rozważyć wykonanie badań moczu- badania ogólnego, testów paskowych lub posiewu moczu. Należy przy tym zwrócić uwagę, że obecność bakterii w drogach moczowych przy braku objawów klinicznych nie uprawnia do rozpoznania zakażenia i nie stanowi wskazania do leczenia.
Co zrobić gdy podejrzewam zapalenie pęcherza moczowego?
Choroba przebiega zazwyczaj dość dynamicznie i potrafi zaskoczyć w najmniej odpowiednim momencie. Nie da się w żaden sposób przewidzieć zakażenia układu moczowego, można jedynie zidentyfikować czynniki ryzyka. Warto zwrócić uwagę, że u połowy kobiet dochodzi do nawrotów zakażenia. Tym samym, szczególnie u kobiet z wywiadem zapalenia pęcherza moczowego w przeszłości, należy być przygotowanym na kolejny epizod.
Standardowe leczenie zapalenia pęcherza moczowego opiera się na stosowaniu leków przeciwbakteryjnych dostępnych wyłącznie na receptę. Tym samym wskazana jest porada lekarska, w czasie której lekarz ustali charakter objawów, potwierdzi rozpoznanie zakażenia i zaleci odpowiednie postępowanie. Wybór leku zależy od szeregu czynników, w tym lokalnej wrażliwości bakterii na antybiotyki, wywiadu chorób układu moczowego, chorób współistniejących, ciąży i innych. Standardowe leczenie trwa od jednego do pięciu dni, zależnie od zastosowanego schematu. Objawy ustępują dość szybko.
Powyższe nie oznacza bynajmniej, że przed konsultacją lekarską nie można otrzymać pomocy. By złagodzić objawy należy przyjmować większą ilość płynów oraz włączyć leki przeciwbólowe i przeciwzapalne. Bez recepty można zakupić D-mannozę, której zastosowanie w większości przypadków doprowadzi do ustąpienia objawów i pozwoli uniknąć stosowania antybiotyku, czy chemioterapeutyku.
Dlaczego warto ograniczyć stosowanie antybiotyków?
Odkrycie antybiotyków zrewolucjonizowało medycynę i uratowało miliony osób. Antybiotyki to grupa leków o działaniu przeciwbakteryjnym, które stosuje się w przypadkach infekcji o etiologii bakteryjnej. Niestety ich stosowanie nie jest bezkarne i wiąże się z szeregiem negatywnych konsekwencji. Z tego powodu decyzja o antybiotykoterapii powinna być przemyślana i odpowiedzialna.
Z punktu widzenia indywidualnego pacjenta najistotniejsze zagrożenia związane ze stosowaniem antybiotyku, czy chemioterautyku dostępnego bez recepty przede wszystkim ryzyko działań niepożądanych. Pacjenci mogą doświadczyć szeregu możliwych objawów, w tym najczęściej biegunki, bólów brzucha, odczynów alergicznych i wtórnych infekcji, głównie grzybiczych. Często pacjenci skarżą się również na zaburzenia czynności układu odpornościowego i większą skłonność do kolejnych zakażeń po przebytej antybiotykoterapii, przy czym zadania naukowców na ten temat są podzielone.
Stosowanie antybiotyków/chemioterapeutyków należy rozważać również z punktu widzenia selekcji szczepów lekoopornych. Z roku na rok narasta problem lekooporności, czyli braku wrażliwości bakterii na antybiotyki/chemioterapeutyki. Od lat mamy do dyspozycji ten sam wybór antybiotyków, podczas gdy bakterie wytworzyły szereg mechanizmów oporności, innymi słowy sposobów na uniknięcie działania leków, przeżycie i przetrwanie choroby pomimo leczenia. Szacuje się, że w ponad połowie przypadków za zakażenie układu moczowego odpowiadają dziś bakterie lekooporne! Do najważniejszych przyczyn narastającej lekooporności należy nadużywanie antybiotyków/chemioterapeutyków, szczególnie stosowanie ich bez jednoznacznych wskazań, w zbyt małych dawkach lub przez zbyt krótki czas. Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że w 2050 roku więcej osób może umierać z powodu infekcji bakteryjnych, niż z powodu chorób nowotworowych. Z tego powodu podjęto szereg działań by chronić antybiotyki, w tym wszczęto programy edukacyjne, promuje się rozwój metod profilaktycznych względem infekcji bakteryjnych, kładzie się nacisk na alternatywne metody leczenia i profilaktyki chorób bakteryjnych. W te działania wpisuje się D-mannoza, nie-antybiotykowa opcja profilaktyczna i terapeutyczna względem zakażeń układu moczowego.
Co zrobić by zminimalizować ryzyko zakażenia układu moczowego?
Każdy powinien dbać o układ moczowy, a znajomość działań profilaktycznych względem zapalenia pęcherza moczowego jest szczególnie ważna dla kobiet, które doświadczyły już tego problemu w przeszłości.
Na pierwszym miejscu wymienić należy szereg zasad prawidłowego codziennego funkcjonowania. Należy przyjmować odpowiednio dużą ilość płynów, optymalnie gwarantującą diurezę dobową przekraczającą dwa litry moczu. Ważne by regularnie oddawać mocz, nie zwlekać z mikcją, gdy odczuwa się normalnie parcie na pęcherz moczowy. Znaczenie mają nawyki higieniczne, w tym dbanie o higienę, unikanie zbyt ciasnej bielizny, technika podcierania od przodu ku tyłowi. Po współżyciu należy oddać mocz zawsze gdy to możliwe.
Wspomożeniem w codziennym funkcjonowaniu dróg moczowych mogą być interwencje farmakologiczne. W aptekach dostępne jest szerokie armamentarium preparatów o udowodnionym lub domniemanym działaniu ograniczającym ryzyko zapalenia pęcherza moczowego. Wśród nich wymienić można opcje dostępne bez recepty: D-mannozę, żurawinę, szereg złożonych preparatów naturalnych i ziołowych, probiotyki. Ponadto szereg leków i preparatów dostępnych jest wyłącznie na receptę, w tym immunoprofilaktyka doustna, estrogenoterapia dopochwowa, czy wlewki dopęcherzowe. Wybierając produkt warto zwrócić uwagę przede wszystkim na dane dotyczące jego skuteczności, jak również na dawkowanie oraz drogę podania. W doborze optymalnego sposobu profilaktyki pomoże lekarz lub farmaceuta.
W wyjątkowych przypadkach w profilaktyce stosuje się długotrwale lek przeciwbakteryjny. Takie postępowanie obarczone jest jednak najwyższym ryzykiem działań niepożądanych i skutecznością ograniczoną w czasie.
Dlaczego w mojej apteczce powinnam mieć D-mannozę?
D-mannoza to cukier prosty, który po doustnym przyjęciu jest w całości wydalany wraz z moczem. W razie obecności w moczu bakterii E. coli, D-mannoza wiąże się z rzęskami bakteryjnymi uniemożliwiając ich interakcję z nabłonkiem wyściełającym drogi moczowe. Tym samym zablokowana jest kaskada zdarzeń prowadzących do rozwoju zakażenia układu moczowego, zaś bakterie wydalane są z organizmu wraz z kolejnymi porcjami moczu.
Skuteczność tak prostego mechanizmu działania została potwierdzona w licznych badaniach klinicznych. Na ich postawie powiedzieć można, iż D-mannoza stosowana w profilaktyce jest nie mniej skuteczna niż antybiotyki i prowadzi do wydłużenia czasu do nawrotu zakażenia. W przypadku ostrego zapalenia pęcherza moczowego D-mannoza jest rozważana jako alternatywa dla antybiotyku lub jego uzupełnienie. Jak wykazano w badaniu NIS, D-mannoza w mono terapii może prowadzić do złagodzenia lub ustąpienia objawów zapalenia pęcherza moczowego już od pierwszego dnia stosowania. D-mannoza jest więc bardzo atrakcyjną formą walki z zapaleniem pęcherza moczowego na wczesnych jego etapach, jeszcze przed konsultacją lekarską. Ważne jest by D-mannozę stosować w odpowiedniej dawce, wynoszącej co najmniej 2g dziennie w profilaktyce i nawet 6g dziennie w pierwszych dniach leczenia ostrej infekcji. W odróżnieniu od antybiotyków, stosowanie D-mannozy nie wiąże się z ryzykiem lekooporności, zaś ryzyko działań niepożądanych jest kilkukrotnie niższe.
Opracował:
Dr hab. n. med. Sławomir Poletajew
Urolog, FEBU
1Badanie konsumenckie YouGov study – satysfakcji pacjentek, CH & DE 2019, badanie dostępne na życzenie.